Nerdy Nocą – Details, episodes & analysis

Kontynuujemy podróż w kosmos tropem radzieckiego programu kosmicznego. Pierwsze stacje orbitalne — próbujemy polecieć na dłużej i chwilę pomieszkać. Przypominamy rakiety nośne (N1, Proton i R-7). Co z lotami na Marsa i Wenus? 1960-62 Uzasadnienia dla prac nad rakietą N1. Jak Koroliow przekonuje wojsko, żeby dało kasę? Czy potrzebujemy czołgu w kosmosie? Czy da się pędzić wódkę na orbicie? Losy projektu ogólnowojskowej stacji OS (Orbitalnaja Stancja, stacja orbitalna) w OKB-1. Kolejny projekt stacji orbitalnej, tym razem zwiadowczej — Sojuz-R (Razwiedki) opracowywany w filii OKB-1 w Kujbyszewie. Amerykanie ogłaszają projekt MOL (Manned Orbiting Laboratory), z krzaków wyskakuje Czełomiej z projektem zwiadowczej stacji Ałmaz (Diament) i biegnie z nim do Chruszczowa. 1965-66 Ałmaz (albo OPS, Orbitalnaja Pilotirujemaja Stancja, orbitalna stacja pilotowana) dostaje oficjalnie zielone światło dekretem Komitetu Centralnego. Trzeba jeszcze tylko zaprojektować cały kompleks rakietowo-pojazdowy (Rakietno-Korabielnyj Kompleks) — czyli oprócz samej stacji takie drobiazgi jak np. pojazd transportowy TKS (Transportnyj Korabl’ Snabżenia, transportowy pojazd zaopatrzenia) składający się z części ciężarowej FGB (Funkcjonalno-Gruzowoj Błok, blok funkcjonalno-towarowy) i kapsuły powrotnej WA (Wozwraszczajemyj Aparat, aparat powrotny) — chociaż są gotowe zupełnie dobre Sojuzy. Pracuje nad tym 500 osób w OKB-52. Koroliow umiera, plany Sojuza-R zostają przekazane Czełomiejowi. Niestety dla Ałmaza na scenę wraca generał Ustinow. Przypominamy sobie Rakietoplan, mógłby się w sumie przydać. Filia OKB-1 pracuje nad kolejnymi stacjami orbitalnymi, podwersjami Sojuza (WI, Wojenno-Issledowatielnyj, wojskowo-badawczy, oraz OIS, Orbitalnaja Issledowatielnaja Stancja, orbitalna stacja badawcza). Miszyn znów bruździ. Co łączy Sojuzy jako jedną rodzinę projektów? Nawiasem mówiąc, w filii powstaje kolejna transportowa wersja Sojuza — 7K-S, która ma wspomagać Sojuzy WI i OIS. Projekt zupełnie nowej stacji kosmicznej! Ambitny plan MKBS (Multimodulnaja Kosmiczeskaja Bazowaja Stancja, wielomodułowa kosmiczna stacja bazowa) wychodzi z filii OKB-1. Parę słów o zasilaniu jądrowym pojazdów kosmicznych. Zamysł budowy modułowej. 1967 Trwają eksperymenty z układem podtrzymywania życia w zamkniętym obiegu powietrza, wody itd., najwyraźniej niepotrzebnym nikomu do niczego. 1969 Trwa konkurencja o zasoby między MKBS a Ałmazem, omawiamy ich problemy. Kolejne ficzery MKBS! Broń promienista! Pochylamy się nad N1. Ładujemy Ałmaza! Teleskop! Komputer cyfrowy! Pochylamy się nad Protonem. Porównujemy liczebność biur projektowych. Startuje Zond 7 (Sojuz 7K-L1 na Protonie) z manekinem i żółwiami. Pełen sukces dookoła Księżyca. Inżynierowie z biura Czełomieja przychodzą cichaczem do zastępcy Miszyna i razem knują. Konspiracyjny projekt stacji DOS (Dołgowriemiennaja Orbitalnaja Stancja, długoterminowa stacja orbitalna). 1970-71 Kolejna udana misja Zond, ale niestety to jest koniec misji księżycowych. DOS leci w górę. Omawiamy Salut-1 i jego osprzęt. Dygresja na dwie misje załogowe w międzyczasie. Sojuz 6, 7 i 8 razem testują spawanie w kosmosie, a Sojuz 9 to test długiego przebywania w kosmosie (rekord jednego statku, do dziś niepobity) i eksperymenty biomedyczne. Na Salut 1 leci pierwsza załoga Sojuzem 10, potem druga Sojuzem 11 — i tym się udaje zadokować. Jakie były problemy i sukcesy? Wzdychamy nad trzecim startem N1. Tragiczny powrót Sojuza 11 na Ziemię i jego konsekwencje. Powody zdeorbitowania Saluta 1. 1972 Trwają prace nad następnym DOS-em i nad Ałmazem. Transportowy Sojuz ST nazywa się teraz 7KT i ma służyć tylko do podróży na stację. Omawiamy różnice konstrukcyjne. DOS 2 próbuje wystartować, ale nie wychodzi. Stękamy też nad czwartym startem N1. 1973-1974 Kulminacja wyścigu radzieckiego Ałmaza z amerykańskim Skylabem. Ostatnie podrygiwania zazdrości Miszyna, kontrofensywa Czełomieja. Ałmaz (OPS 1) wchodzi na orbitę jako Salut 2, a DOS jako Salut 3. Oba mają problemy, napięcie rośnie, Amerykanie zdążają. Dlaczego Apollo jest lepszy? Na osłodę — dwa udane starty Sojuzów (12 i 13). Koniec Miszyna. Koniec N1. Las silników w szopie. Wielki powrót Głuszki na scenę i projekt zupełnie nowej rakiety nośnej RLA (Rakietnyj Lietajuszczij Aparat). Uzupełniamy kwestię zmian nazewnictwa biur projektowych — OKB-1 zmienia się w CKBEM, Centralne Biuro Konstrukcyjne Eksperymentalnej Inżynierii Mechanicznej (1966), a potem w NPO Energia (1974); OKB-52 zmienia się w CKBM, Centralne Biuro Konstrukcyjne Inżynierii Mechanicznej (1966), potem w NPO Maszinostrojenia (1983); filia kujbyszewska zmienia się w CSKB, Centralne Biuro Konstrukcji Specjalnych (1974), potem w CSKB-Progress (1996) — ale umawiamy się na takie nazwy, które nie będą nam się mylić. Drugi Ałmaz (OPS 2) leci jako Salut 3, stacja rozpoznania. Przyglądamy się wyposażeniu. Teleskop Agat-1, 14 kamer, ciemnia, warunki mieszkalne kosmonautów, recykling wody, rozrywka na pokładzie... i uzbrojenie. Pełen sukces pierwszej załogi i testy działka. Druga załoga nie dociera na stację i wraca do domu. Leci pierwsza stacja cywilna — DOS 4, czyli Salut 4. 1975 Pierwsza załoga leci na DOS 4 Sojuzem 17 i robią badania astrofizyczne trzema teleskopami (jeden naprawia w locie Greczko i jest z tym związana dodatkowa dygresja). Dramatyczny powrót drugiej załogi po nieudanym starcie. Co dokładnie zawiera zestaw surwiwalowy Sojuza? Skąd wiemy o "Anomalii piątego kwietnia"? Parę słów o misji Apollo-Sojuz i historia pięknej przyjaźni. Druga załoga dociera na DOS 4 i zajmuje się badaniem wpływu mikrograwitacji na organizm i obserwacją Słońca, zórz polarnych i obłoków srebrzystych. Pierwsze warzywo wyhodowane na stacji kosmicznej. Plusy i minusy cebuli. 1976-77 Zanim DOS (czwarty) wróci, wylatuje kolejny Ałmaz (trzeci) jako Salut 5 (stacja wojskowa). Eksperymenty wywiadowcze i drobne naukowe. Łączność z Ziemią, pierwszy transfer paliwa. Nagłe przerwanie misji i powrót pierwszej załogi — mamy kilka hipotez. Druga załoga nie dociera, znów dramatyczne lądowanie kapsuły. Pierwsze w historii nieplanowane lądowanie w wodzie. Satelity Kosmos 881 i 882 na Protonie — pierwsze testy pojazdów WA, spadkobierców Rakietoplanu. Trzecia załoga dociera na Salut 5, prowadzi badania, wszystko jest w porządku. Koniec pierwszej fazy programu Ałmaz i podsumowanie przez komisję wojskową. Żegnamy ostatnią radziecką stację orbitalną pierwszej generacji. * Podsumowanie i zapowiedź następnych części, a także polecamy zapis spotkania wideo z odpowiedziami na pytania po pierwszych czterech odcinkach serii kosmicznej Radziecki program kosmiczny. Bonus round nr 1 @ NNNL 2022.04. Bonusy

• Space flight is hell on Earth, relacja z wizyty w Naziemnym Kompleksie Eksperymentalnym moskiewskiego Instytutu Problemów Biomedycznych (The Guardian, 2005);
• zestaw surwiwalowy kosmonauty: artykuł z licznymi zdjęciami, kolekcja artefaktów;
• więcej o wojnie podjazdowej Miszyna;
• wyraźne zdjęcie całego WA (Wikipedia);
• tego już nie mówiliśmy przy zmianach nazw biur, ale OKB-586 Jangiela też się przemianowało — w 1966 r. na KB "Jużnoje" (Biuro Konstrukcyjne Południowe) i technicznie tak się nazywa nadal, tylko po ukraińsku, "Piwdenne", i nosi imię Jangiela.

Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Kupimy sobie stację orbitalną. Albo lepiej wrzuć, ile chcesz, na pomoc ofiarom rosyjskiej inwazji na Ukrainę: siepomaga.pl/pah-ukraina. 2023.10.21 / 2023.10.30

Historia, jakiej nie uczą w szkole, część ósma. Tej nocy suniemy dookoła świata od połowy X w. p.n.e. aż do pierwszej olimpiady — mamy fakty, przemoc, stele i legendy. Uzupełnienia i ciekawostki:

• jak stare jest mydło,
• greckie wieki ciemne rispekt,
• jeszcze o produkcji brązu,
• o długu jako sposobie rozliczania (przy okazji zapraszamy na cykl prelek o pieniądzach: 1. początki, 2. nowożytność, 3. ciekawostki),
• jak nazywano węgorza elektrycznego przed elektrycznością,
• sumeryjskie zwyczaje związane z królewskimi zastępcami w razie omenu (historia ogrodnika Enlil-bani),
• zagadka szamanki z Bad Dürrenberg,
• 8.2 kiloyear event.

X w. p.n.e., Egipt i okolice Szybko podsumowujemy, co było, a co jest w Egipcie i u sąsiadów. Faraon Szeszonk I z ludu Meszwesz daje początek 22. dynastii. Konsolidacja państwa. Nubia staje się królestwem Kusz. Wracamy na chwilę do kultury Kerma, skąd to wzięli się Nubijczycy. Długie, udane panowanie faraona Osorkona I. Omawiamy konfuzje chronologiczne związane z tą dynastią, po czym zostawiamy Egipt w chaosie. X-IX w. p.n.e., Grecja i okolice Powoli wychodzimy z greckich wieków ciemnych, omawiamy niuanse ekspansji Dorów i Jonów. Czym się różnią te ludy i które tereny zajmują? Co Sparta ma na tarczach? Lista powodów, po których poznajemy, że w Grecji jest ewidentnie lepiej. X-IX w. p.n.e., Asyria i okolice Aszur-dan II i państwo nowoasyryjskie. Ambitny plan wojen. Krótki rant na asyryjskie imiona królewskie. Pogrom w Kadmuhu. Omawiamy taktykę i propagandę podbojów. Zaglądamy do Gutejów i krytykujemy ich brak zmysłu biznesowego. Doceniamy różnorodne pasje bieżącego władcy. Adad-nirari II wstępuje na tron, a my dziękujemy Asyryjczykom za listy eponimów. Przyglądamy się układom Asyrii z Babilonem oraz stosunkom z innymi sąsiadami. Aszurnasirpal II zdobywa wysokie miejsce w konkurencji na brutalność. Problemy z buntownikami, wyprawa na królestwa późnohetyckie. Moczymy miecze w wodach Morza Śródziemnego. Reinwestycja trybutów i dyplomatyczne rozgrywki wewnętrzne. Pierwsze duże zoo. Wyprawy wojenne Salmanasara III. Co ciekawego w Urartu? Co zrobić, jak się ma Asyrię po sąsiedzku? Bitwa pod Karkar. Omawiamy monolity, zwłaszcza pierwsze pisemne wzmianki o Arabach i Izraelu. Awantury rodzinne i rewolty, ale za to witamy na pokładzie Persję. Na tron wstępuje Szamszi-Adad (piąty tego imienia), w Asyrii zmienia się układ sił i nastaje tzw. wiek magnatów. Co możemy wyczytać na stelach? Królowa Sammu-ramat. IX w. p.n.e., Egipt Kapłan Hedjkheperre Setepenamun Harsiese daje początek 23. dynastii. Problem dwóch stolic. Stękamy na datowanie i wspominamy czule listy amarneńskie. Kiedy to się skończy? IX w. p.n.e., legendy z okolic morza Na półwyspie apenińskim kultura Villanova i Etruskowie. Nowa kolonia Fenicjan — Kartagina. Legenda Likurga, prawodawcy Sparty. Zaglądamy jeszcze na chwilę do Grecji, konkretnie do Eubejczyków. Kolonie Ischia i Al-Mina. IX-VIII w. p.n.e., wyspy japońskie Skąd się wzięła kultura Yayoi? Omawiamy okres Jōmon i szczególną figurkę ceramiczną, dając odpór Zniczowi. Co jest uprawiane na wyspach? IX w. p.n.e., Australia i Oceania Skąd pochodzą i dokąd zmierzają Filipińczycy? Koniec migracji Polinezyjczyków i Długa Pauza. Aborygeni, prawdopodobnie najstarsza wciąż istniejąca kultura świata. Rozmawiamy o przekazie ustnym, próbujemy zrozumieć idee łączące różne grupy aborygeńskie i odnajdujemy się emocjonalnie w ich podejściu do świata. VIII w. p.n.e., Europa Okolice Austrii, kultura halsztacka na kopalniach soli. Marzymy o interaktywnej mapie rozkwitów, upadków i przemiksów kultur. Anglia, koń z Uffington. Odświeżamy kredę i na zdrowie! VIII w. p.n.e., Grecja Pierwsze igrzyska olimpijskie. Siedzimy w namocie i pokrywamy się kurzem, słuchając dwóch mitów o początkach tych zawodów, a potem wycieramy się archeologią. Teoria i praktyka założeń olimpijskich, a także ich istotna funkcja społeczna. Koniec greckich wieków ciemnych, wkraczamy w okres archaiczny. Zakończenie Podsumowanie wycieczki i zapowiedź przygód w następnej części. Do czytania i oglądania:

• David R. Graeber, "Dług. Pierwsze 5000 lat"
• The Burial of Bad Dürrenberg, Central Germany: Osteopathology and Osteoarchaeology of a Late Mesolithic Shaman's Grave
• Stela Salmanasara III
• Czarny obelisk Salmanasara III
• okres Jōmon
• Mitologia australijskich Aborygenów
• Dreaming

Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Zainwestujemy w produkcję tajnych kompletów. 2023.04.01 / 2023.04.12

Kontynuujemy podróż w kosmos tropem radzieckiego programu kosmicznego. Sztuczne satelity, programy kosmiczne i człowiek na orbicie. Krótki recap poprzedniej części i plany Sputnika 2. Lata 50. Sputnik 2 i smutne skutki ręcznego sterowania przez Komitet Centralny. Tragiczny los Łajki. Na pociechę kilka całkowicie przyjemnych anegdot o piesełach w kosmosie: Śmiały i Ryżyk, Rożek i Niezdarny (w audycji jako Głupiutki) oraz Zamiennik Zagubionego Azorka. Sputnik 3 i badania na orbicie. Inne satelity innych ciał kosmicznych. Pierwsze badania przestrzeni między Ziemią a Księżycem. Program Łuna. Cztery starty pierwszej sondy. Nie ta orbita! Obserwacja trajektorii po sodzie metalicznym. Kilka sukcesów programu księżycowego. Łuna 3 i zdjęcia ciemnej strony Księżyca. Jaki jest najprostszy sposób na stabilizację statku kosmicznego? Skąd wziąć film, który wytrzyma nieziemskie warunki? Manewr asysty grawitacyjnej i ukłony dla Oleksandra Szargieja za pracę nad tym w 1918 roku. Lata 60. Porażki i częściowe sukcesy programów Mars i Wenera. Prace nad wysłaniem w kosmos człowieka. Jak jest zbudowany statek ze ssakiem na pokładzie? Program Wostok, numeracje wschodnie i zachodnie. Biełka i Striełka są na orbicie przez 25 godzin i wracają szczęśliwie. Konkurencyjny system orbitalny Czełomieja i bardzo ambitny Rakietoplan. Czym się różni wrogi satelita? Plan rakiety R-16 i katastrofa Niedielina. Tragiczne rocznice Rewolucji Październikowej w programie kosmicznym i Czarny Dzień Bajkonuru (24 października). Rozważamy skrzydła, lifting body i ogólnie sprawność aerodynamiczną potrzebną w kosmosie. Wracamy do planu załogowych lotów w kosmos. Skąd wziął się termin "kosmonauta"? Jak rekrutowano ochotników? Sputnik 9, drugi udany lot z psem (o imieniu Czernuszka). Niedoróbki Wostoka. Gagarin w kosmosie Start Gagarina krok po kroku. Obiecany link do filmu "First Orbit". Początki bajkonurskich tradycji i pierwsza anegdota o sikających kosmonautach. Co Gagarin miał przy sobie na orbicie? Problemy z lądownikiem. Kto jako pierwszy zwymiotował na orbicie? Debunkujemy dowcip o ołówkach. Alan Shepard i druga anegdota o sikaniu oraz zapowiedź następnej części. W audycji wykorzystaliśmy nagranie "Radio communications between Yuri Gagarin, Sergei Korolev and Ground Control" od Kroogi Videos. "Zaria Odin", czyli Zorza 1, to głos Koroliowa, a "Kiedr", czyli Cedr, to Gagarin. Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Kupimy sobie paliwo rakietowe. 2020.03.10 / 2020.03.27

Tej nocy rozpoczynamy podróż w kosmos tropem radzieckiego programu kosmicznego. Technologia rakietowa, pierwsze satelity i psy w kosmosie. Dlaczego ludzie chcą w Kosmos? Pierwsza znana opowieść o podróży na Księżyc. Co można zjeść na orbicie? Anegdota o chińskim programie kosmicznym. Kosmonauci czy astronauci? Człowiek rosyjski i człowiek radziecki. Kiedy zaczął się program rakietowy na świecie? Wzór i obliczenia Ciołkowskiego. Co to jest rakieta? Czym się różni silnik rakietowy od odrzutowego? Rakieta wielostopniowa. Start poważnych prac nad technologią rakietową. GIRD (Grupa Badawcza Napędu Odrzutowego), czyli trzech muszkieterów: Koroliow, Głuszko i Tichonrawow. Lata 30. XX wieku. Pierwsza rakieta GIRD-u leci na 400 metrów. Naukowcy trafiają do obozów (z innego powodu). Przypominamy Kołymę, Szaraszkę (biura konstrukcyjne typu więziennego) i Tupolewa (współwięźnia). Lata 40. Co to jest rakieta balistyczna? Od niemieckiego V-2 do radzieckiego R-1. Pierwszy obiekt w przestrzeni kosmicznej. Linia Kármána. Dygresja na stację orbitalną Skylab. Wielki szaber niemieckiej technologii rakietowej i Operacja Spinacz. Koroliow w Instytucie Naukowo-Badawczym nr 88 jest w swoim żywiole: rakieta R1 leci na 320 km. Nad lepszymi rakietami pracuje już jako szef Biura Konstrukcyjnego nr 1: R-2 leci na 600 km, R-5 na 1200 km. Powstaje R-7, pierwsza międzykontynentalna rakieta balistyczna na świecie. Głuszko w Biurze Konstrukcyjnym nr 456 projektuje silniki rakietowe dla Koroliowa, który się do niego nie odzywa. Lata 50. Tichonrawow w Instytucie Naukowo-Badawczym nr 4 pracuje nad projektem WR190, czyli pieseły w kosmosie. Dezik i Cygan [← zobacz zdjęcie] wylatują powyżej linii Kármána. 29 lotów suborbitalnych z psami, w większości udanych. Przyglądamy się pieskom i Wy też możecie: Sobaki w kosmosie. Zapowiedź teorii spiskowej o zaginionych kosmonautach. Silnik typu RD-107 otwiera rodzinę silników rakietowych używanych do dziś. Jak działa paliwo w kosmosie? Problemy z przechowywaniem paliwa i utleniacza oraz jak sobie z tym radzić. O zjadliwości paliw na przykładzie UDMH i RFNA. Dlaczego R-7 nie nadaje się na pocisk balistyczny? Na scenę wkracza czwarty muszkieter — Czełomiej, szef Biura Konstrukcyjnego nr 52, pracujący nad pociskami manewrującymi, który bardzo chce się wkręcić w program kosmiczny. Czym się różni pocisk manewrujący od balistycznego? Jak się wkręcić? Układami i elegancją. Koroliow pracuje nad nieatomowym ładunkiem do R-7, obiektem D, dużym naukowym satelitą. 4 października 1957 r.: Najprostszy Satelita 1. Omawiamy apogeum i perygeum orbity. Słuchamy Sputnika. Sputnik Panic! Jak wygląda w tym czasie amerykański program kosmiczny? Śmiechujemy z niepowodzeń satelity Vanguard. Luty 1958 r.: satelita Explorer odkrywa pasy radiacyjne Van Allena. Vanguard 1C pozostaje na orbicie do dziś i będzie jeszcze długo! Dobre skutki Sputnik Panic dla amerykańskiego programu kosmicznego i zapowiedź następnej części. Do przygód piesków jeszcze wrócimy! Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Kupimy sobie paliwo rakietowe. 2019.12.12 / 2019.12.14

Tej nocy Kuba wrócił z wyprawy, by opowiedzieć, jak wyposażył się na wycieczki piesze, dokąd łazi i co z tego ma, a także powspominać przygody z tras w Szkocji i Irlandii. Ręka w gipsie, inspiracja w kinie. Jakie są opcje nie-surwiwalowo-harcersko-komando? Wybieramy zegarek. Część sprzętowa Zakupy podstawowe Poznajemy ulubiony sklep Kuby — Sklep Podróżnika. Na co zwracać uwagę, wybierając plecak? Paski, przyleganie, miejsce na bukłak, komory. Liczne anegdoty związane z niedopatrzeniami podczas zakupów. Zgadujemy, czym się różni hiking od trekkingu i backpackingu. Materac czy karimata? Lekki namiot z odrobiną luksusu (im lżejszy, tym droższy). Uwaga na meszki! Śpiwór — puch czy syntetyk? Polska duma narodowa z pierza. Poduszka? Jak to wszystko wybrać i przetestować na sucho? Dobieramy sakwy kajakowe i rozmieszczamy sensownie przedmioty w plecaku. Okulary przeciwsłoneczne, sposoby nakładania kremu i rękawiczki ferratowe. Dobra latarka. Jak odstraszyć jelenie z namiotu? Kijki, nodric walking i kilka rodzajów nakładek. Dygresja na wypadek spowodowany użyciem niewłaściwej. Na co patrzeć, żeby nie wdepnąć w kupę lub kłopoty? Wybieramy broń i kompletujemy apteczkę na okoliczność przykładowych problemów. Wyciągamy kleszcza, oglądamy odparzenia, walczymy z rozwolnieniem i wyziębieniem. Operujemy pęcherz, oglądamy palce i paznokcie stóp. Dopakowujemy igłę i nitkę, taśmę do łatania namiotów i powerbank. Ciuchy na wędrówki i coś do żarcia Przymierzamy, testujemy i suszymy buty. Omawiamy włókna odzieży trekkingowej. Wybieramy skarpetki i majtki, pakujemy kalesony. Czapka przeciw owadom i przegrzaniu! Jak zorganizować butlę gazową? Liofilizowane pyszności. Ile mieć żarcia przy sobie i jak żywić się inaczej niż z plecaka? Ze sporkiem, bez talerza. Przygoda z kurkami. Dodatkowe usługi transportowe w trasie. Odzież przeciwdeszczowa. Część turystyczna Szkocki szlak Rob Roy Way, 150 km w sześć dni. Jak Kuba dzieli i planuje trasę? Odległości, profil trasy, przewyższenia. Trening za dzieciaka i przed czterdziestką, wprawki w Polsce przed wyjazdem do Szkocji. Zrzucanie kilogramów przed wyjazdem i dbanie o kondycję. Rozgrzewka czy rozciąganie? Przygotowanie fizyczne do wycieczki szlakowej. Irlandzki szlak Kerry Way, 210 km w osiem dni. Highland hospitality, subiektywne porównanie gościnności szkockiej i irlandzkiej. Ciekawe spotkania w trasie. Kuba podsumowuje błędy, które zrobił na początku przygody z łażeniem. Szlak Great Glen Way z Fort William do Inverness, 160 km w 5,5 dnia. Jak wymawiać "Loch Ness"? Koronny szlak West Highland Way z Milngavie, 154 km w sześć dni. Kilka pouczających przygód! Jakie ubrania Kuba pakuje na trekking? Jak pachnie podkoszulek rano? Gdzie znaleźć trasę dla siebie

• Precyzyjne mapy z lokalizacją GPS: walkhighlands,
• Visit Scotland,
• Warto zajrzeć — również Szkocja: Scotland's Great Trails,
• Irlandia — oficjalna strona dla hikerów (i nie tylko): Irish Trails,
• Irlandia — strona z przewodnikami po trasach (tutaj: Kerry Way).

Dopakowujemy kompas. Sprawdzamy oznaczenia oficjalnych szlaków i prognozę pogody. Przeloty, miasta i noclegi Porównujemy infrastrukturę noclegową. Rodzaje kempingów. Ceny lotów i nadawania bagażu z Warszawy. Zaglądamy do Edynburga, Glasgow i St Andrews. Koszt noclegów najtańszych i najwygodniejszych. Kempingi i czego można się tam spodziewać. Bed and breakfast. Dygresja na brytyjską telewizję. Przyjemne niespodzianki w gospodarstwach agroturystycznych. Dopakowujemy ręcznik trekkingowy i kosmetyczkę! Hostele (bunkhausy) i popularne sieci sklepów. Przyjemne śniadania. Czy dopakować zatyczki do uszu? Hotele i odrobina luksusu. Ile mieć przy sobie gotówki? Porady i przestrogi dla chcących spróbować trekkingu. Dramatyczne reakcje organizmu po przemęczeniu, zaskakujące przygody z przegrzaniem. Ile warstw mieć na sobie podczas akcji i w spoczynku? Jak wyliczyć odpowiedni dla siebie zapas wody? Czy da się schudnąć na wyprawie? Z czego składa się full scottish breakfast? Jak sobie dogadzać? Co jest fajnego w chodzeniu samotnie? Co zrobić, kiedy doskwiera brak ludzi? Spotkanie z owcą. Dopakowujemy glowstick. Szerokiej drogi! Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Kupimy sobie termos. 2019.07.31 / 2019.09.17

Historia, jakiej nie uczą w szkole, część szósta. Tej nocy obserwujemy zachód epoki brązu na wschodnim wybrzeżu morza. 1280 r. p.n.e. Stolica Egiptu w Pi-Ramesses. Przyglądamy się bliżej Ramzesowi II i czytamy dla niego poezję Shelleya. Wielki władca, wojownik, budowniczy kolosalnych posągów, przebijacz numerów seryjnych i rekordzista festiwali. Jedyny faraon z paszportem. 1213 r. p.n.e. Faraon Merenptah i pierwsza wzmianka o Izraelu. Przegląd istotnych w tej chwili krajów na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego: cywilizacja mykeńska, imperium Hetytów, Asyria, królestwa w Lewancie (Fenicja, Ugarit) i Kanaanie, Babilon, Elam, Egipt, Cypr. Drobne napięcia w rodzaju wojny trojańskiej. Kwitnący handel i współczesne odkrycia archeologii podwodnej. Wrak z Uluburun i znakomitości handlowe z dna morza. Omawiamy znaczenie cyny. 1177 r. p.n.e. Polecamy książkę prof. Erica H, Cline'a "1177 B.C.: The Year Civilization Collapsed (Turning Points in Ancient History)". Starcie Ramzesa III z Ludami Morza. Jak sypią się kolejne kraje? Opuszczone pałace w Mykenach i ewidentna zmiana kultury. Upadek miast Hetytów, ewakuacje, pożary i wojny. Upadek niezależnego państwa na Cyprze. Błyskawiczne poskładanie państw północnego Lewantu. Historia z listów z Ugarit. Spalone miasta w Kanaanie i nowe ludy na terenie. Pierwsze podejrzenia Ludów Lądu. Babilon jak zwykle nie ma szczęścia, ciągle najazdy. Król Elamu, Szutruk Nahhunte, przychodzi z pretensjami do tronu. Gdzie jest dobrze? Elam, Asyria i szczyt cywilizacji Fenicji. Aramejczycy i Filistyni. Na scenie oficjalnie pojawiają się Izraelici. Poznajmy Ludy Morza. Inskrypcja z Medinet Habu. Zawirowania klimatyczne? Wulkan Hekla. Załamanie handlu. Nowy rodzaj miecza Naue II i jego konsekwencje społeczno-polityczne. Rewolta w Hazor w Kanaanie. 1100 r. p.n.e. Podsumowanie powodów załamania. Co klękło, co powstanie na zgliszczach? Przed nami Trzeci Okres Przejściowy w Egipcie, początki antycznej Grecji, na horyzoncie Persja. Jeszcze jeden ważny wynalazek epoki brązu — alfabet Fenicjan. Trochę o żelazie. Zapowiedź następnego odcinka i nowych miejsc, do których zaczniemy zaglądać. Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Zainwestujemy w produkcję tajnych kompletów. 2019.07.28 / 2019.08.04

Dziś Dzień Dziecka! Po sieci rozbiegły się niesforne wiersze nagrane przez najróżniejsze podkasty. Nerdy Nocą złapały wiersz "Kości" od podkastu Daj Głos. Posłuchajcie, a potem zajrzyjcie na stronę dajglospodcast.pl i sprawdźcie, jaki wiersz złapali dla was Natalia i Paweł :) A wiersz ode mnie... Czy znajdziecie go wśród podkastów, których okładki są na obrazku? A może pójdziecie na łatwiznę i klikniecie tutaj? :D Na zachętę dodam, że do nagrania zaprosiłam Złego Majora Witka ;) Zapraszam do polowania na wiersze i słuchania z dzieciakami :) Co roku świat podkasterki obchodzi Podcastowy Dzień Dziecka — kliknij i dowiedz się więcej, może za rok weźmiesz udział? :) Nasza akcja — oprócz dostarczania Wam do ucha dobrej zabawy i pięknych wierszyków — pomaga w szczytnym celu. Tegoroczny Podcastowy Dzień Dziecka wspiera akcję zbiórki pieniędzy na kosztowną operację przeszczepu dla Julka Świdurskiego z Sanoka. Dziękujemy za wspieranie na patronite.pl/kya! 2019.06.01

Historia, jakiej nie uczą w szkole, skok w bok. Tej nocy przeprowadzamy się do epoki brązu i zwiedzamy lokalne zwyczaje w różnych miejscach świata. Mezopotamia, czyli Sumer i okolice Warstwy społeczne. Jak zostać arystokracją? Jak zostać niewolnikiem? A może zająć się bóstwem? Opcje awansu społecznego i królowa Kubaba. Dom w Mezopotamii zależnie od budżetu. Gry na popołudnia i smakowitości na talerzach. Dygresja na kozę i piwo. Jak wyglądały relacje z bogami i boginiami? Przytaczamy kilka opowieści z mitologii sumeryjskiej. Życie pozagrobowe i kraina Kur. Obiecany link do potrzeb Inanny: I Think About This a Lot: A Sumerian Goddess’s Demand to Have Her Vulva Plowed. Zaglądamy do szkół, szaf i kosmetyczek. Czytamy sumeryjskie listy pełne codzienności. Obiecany wątek z listami na twitterze. Egipt Warstwy społeczne i ich majątki. Który król Egiptu był pierwszym faraonem? Obowiązki warstwy zajmującej się medycyną, kapłaństwem i blogowaniem. Nowa warstwa oficerska. Liczne obowiązki robotniczo-chłopskie. Omawiamy nieliczne opcje awansu. Egipskie piwo i zalety bycia skrybą. Hieratyka, demotyka i alfabet koptyjski. Obiecany link do peanów na cześć życia skryby. Piwo bogini Tenenet. Ewolucja mody, znakomita higiena, zaawansowana kosmetologia. Skąd się wzięła chemia? Więcej o dbaniu o siebie: Cosmetics, Perfume, & Hygiene in Ancient Egypt. Rozrywki po godzinach niezależnie od stanowiska. Śmierć, zwyczaje pogrzebowe i życie pozagrobowe. Prawo i gwarancja sprawiedliwego wyroku. Równouprawnienie w Egipcie. Chiny Mało źródeł historycznych, kości wróżebne. Klimat i waluta. Dynastie i warstwy społeczne. Skąd bierze się wojsko? Rodzaje broni. Warstwa biurokratyczna i egzaminy imperialne. Wielki przemysł brązu rytualnego. Paskudny los chłopa lub kobiety. Kult przodków i niuanse higieny osobistej. Dla kogo moda z konopi, dla kogo z jedwabiu? Królewskie edykty w sprawie kolorów. Nawiązujemy kontakt z przodkami i bogiem specjalnym. Składamy ofiary, nie uwierzycie jakie. Europa Kultura pól popielnicowych. Dużo źródeł materialnych, żadnych tekstowych. U nas -- kultura łużycka. Kwestie polityczne podczas ustalania pochodzenia plemion. Prasłowiańskie czy praceltyckie? Budujemy drewniane osady, zajmujemy się orką, tkactwem, ceramiką. Sprawdzamy w grobach, czy jest hierarchia społeczna. Przenosimy się wyżej na mapie, do nordyckiego wieku brązu. Inne zwyczaje osadnicze i pogrzebowe, inny klimat, petroglify i poszlaki religii. Zalążek bursztynowego szlaku i zapowiedź następnego odcinka. Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Zainwestujemy w produkcję tajnych kompletów. 2019.04.14 / 2019.04.19

Tej nocy goszczę browar Małe Piwo z Trójmiasta — Meri i Bies przywieźli trzy butelki i teraz opowiadają, jak powstaje piwo, ile jest rodzajów oraz jak czytać etykiety. Początki przygód z piwem. Jak się kupuje browar? Słownik opisu piwa na konkursie i w domu - piana, gęstość, pęcherzyki, klarowność, kolor. Co to jest brzuch zająca? PSST Pijemy witbier. Skąd się wzięło piwo jako napój oraz nazwy stylów warzenia piwa? Jak to się robiło (i zapisywało) w Sumerze? Hymn do bogini Ninkasi i inne ślady historyczne. Z czego się robi piwo?

• słód (i jego suszenie),
• woda (do czego miękka, do czego twarda),
• chmiel (gatunki i aromaty),
• drożdże (zwłaszcza Saccharomyces cerevisiae),
• inne dodatki (od cukru po śledzie).

Jak się robi piwo? Proces piwny w full opcji.

• Omawiamy brzeczkę.
• Nowe słowo: "przerwy" w różnych temperaturach i ich wpływ na piwo, a także parę procesów chemicznych związanych z cukrami.
• Filtracja. Wysłodziny. Dorzucamy szyszki i gotujemy.
• Wygotowanie rury i reżim sanitarny. Wyścig bakterii z drożdżami!
• Chłodzenie.

PSST Pijemy single hop IPA.

• Fermentor! Chlapanie i napowietrzanie brzeczki.
• Fermentacja! Górna i dolna, burzliwa i cicha, pierwsza i druga. Uwaga, to nam się przyda za chwilę.
• Mycie butelek przed rozlaniem i ostatnie dodatki.
• Leżakowanie. Kapslowanie!

Rodzaje piwa Co to znaczy: single hop, IPA? Legenda i prawdziwa historia o Indian Pale Ale. Fascynująca historia ale. Niemieckie prawo czystości piwa. Eksplozja piw mieszczańskich i moda na jasne. Josef Groll i jego rewolucyjny pilsner. Omawiamy różne style piwa. Dolna fermentacja → lagery → pilsnery, międzynarodowe lagery, marcowe, koźlaki. Górna fermentacja → ale → piwa pszeniczne, bittery angielskie, pale ale, ipy, piwa brązowe, lokalne odmiany ale, piwa kwaśne, porteery i stouty amerykańskie, polskie piwo grodziskie, gose, fińskie sahti. PSST Pijemy russian imperial stout. Skąd się wziął ten styl? Jak czytać etykietkę na butelce? Co to w zasadzie jest ekstrakt? W jakich jednostkach podaje się goryczkę? Co to jest "warka"? Skuchy. Kiedy piwo śmierdzi Spiryt? Koci mocz? Kapusta gotowana? Kalafior i inne zdrowe warzywa? Siarka? Mokry karton? Przy jakim zapachu trzeba zacząć serio uważać? Piwo jak seks w kajaku Kilka słów o amerykańskich piwach dobrych i złych, o gustach, guścikach i kryteriach konkursów piwnych. Na deser browar Małe Piwo zachęca do samodzielnego warzenia. Dziękujemy za wspieranie na patronite.pl/kya! Wrzuć pięć złotych — potrzebujemy hektolitrów herbaty. 2018.05.12 / 2018.12.24

Historia, jakiej nie uczą w szkole, część piąta (nie licząc skoków w bok). Tej nocy idziemy przez cztery wieki burzliwego Bliskiego Wschodu, szanujemy supermocarstwa, wynajdujemy dyplomację i zbliżamy się do końca epoki brązu. Uzupełnienia do poprzednich odcinków:

• jeszcze o wulkanach: eksplozja Toby (70 tysięcy lat temu),
• udomowienie kakao (2000 p.n.e., Ameryka Południowa),
• szkło! (2000 p.n.e., Bliski Wschód, czyli Mezopotamia, Syria, Lewant, Kanaan),
• pierwszy znany przekręciarz — Ea-nasir i jego kolekcja (1750 p.n.e., Babilon),
• modlitwa i przepis na piwo w jednym — hymn do bogini Ninkasi,
• pulchny chleb (XVII w. p.n.e., Egipt),
• najstarsze znane przedstawienie kosmosu — dysk z Nebry (1600 p.n.e., teren dzisiejszych Niemiec) oraz dygresja na wandalizm,
• guma! gramy w złowrogą piłkę! (1600 p.n.e., Ameryka Środkowa).

XVI w. p.n.e. Babilon i okolice Król Hetytów Mursili I podbija Babilon. Królestwo Hetytów. Skrytobójstwa i zamachy na przeszkodzie rozrastania się państwa. Król Telipinus próbuje nowego ustroju. Babilon przejmują Kasyci. Na mapie pojawia się Kraj Nadmorski, w którym mieszkają true Sumerians, original gangsta. 1556 r. p.n.e. — mityczny początek Aten. Egipt: ok. 1550 r. p.n.e. — faraon Ahmose I kończy Drugi Okres Przejściowy, rozpoczyna XVIII dynastię i Nowe Państwo (które nieprawidłowo nazywamy Nowym Królestwem). Egipt: ok. 1526 r. p.n.e. — faraon Totmes I idzie zrobić porządek z Nubianami (prawidłowo: Nubijczykami), a potem do Syrii. Po krótkim zamieszaniu zabiera się za kompleks świątynny w Karnaku. Szanujemy go i pochowamy go kilka razy. Krótkie dygresje na źródło Nilu i Odwróconą Rzekę. XV w. p.n.e. tu i ówdzie Ok. 1500 r. p.n.e. — pierwsze przejawy cywilizacji Fenicjan w Kanaanie. Miasta Byblos, Sydon i Tyr. Skąd w ogóle pomysł na tę nację? Skąd nazwa? Królestwo Mitanni: ok. 1500 r. p.n.e. — Huryci (o których w audycji nieprawidłowo mówimy "Hurianie") przenoszą się z Anatolii na tereny syryjskie w poszukiwaniu chwili spokoju. Indie: ok. 1500 r. p.n.e. — powstaje Rygweda, obecnie najstarszy zabytek literacki w języku indoeuropejskim. Egipt: ok. 1480 r. p.n.e. — na tronie zasiada Hatszepsut, druga w historii Egiptu potwierdzona faraon. Jakie akrobacje są wymagane, by być królem-kobietą? Wyprawy, handel, dobrobyt, inwestycje. Wielkie zasługi dla kraju i wielkie wymazywanie z historii. Kreta: ok. 1450 r. p.n.e. — wyspa świeżo podbita przez Mykeńczyków. Przypominamy starą nazwę na Greków oraz termin "talasokracja". Dlaczego Mykeńczycy to jednak nie są starożytni Grecy? Dziwny panteon. Handel na Morzu Śródziemnym, przy okazji krótko o kulturze na Półwyspie Iberyjskim. Sardynia: ok. 1450 r. p.n.e. — Cywilizacja nuragijska. A może to lud Szerden, który miał skomplikowane relacje z Egipcjanami? Ameryka Południowa: ok. 1500 r. p.n.e. — początki cywilizacji Olmeków. Sztuka realistyczna i fantastyczna, niezależny wynalazek pisma, wpływ na inne cywilizacje kontynentu. Dygresja na wielkie głowy kilkaset lat później. Egipt: ok. 1457 r. p.n.e. — pierwsza szczegółowo opisana bitwa (z państwem Mitanni, pod Megiddo, uwaga, ważne miejsce) przez skrybę o imieniu Thanuny. Totmes III, najskuteczniejszy generał starożytnego Egiptu, wiedział, jak przejść do historii. Asyria: ok. 1450 r. p.n.e. — koniec spokoju. Zawarcie sojuszu z Egiptem (konkretnie z Amenhotepem II, synem Totmesa III). Po plądrażu przez Mitanni sojusz z Babilonem i początki jednej rozróby za drugą. Hetyci: ok. 1430 r. p.n.e. — król Tudhalija I rozpoczyna Nowe Królestwo Hetytów. Nie ma lekko, ponieważ sąsiadami są ludy Kaska, Hurianie (prawidłowo: Huryci) luzem i w państwie Mitanni, Asyria, Mykeńczycy oraz Egipt. Kim naprawdę był achajski król Attarsya? Wynajdujemy dyplomację! XIV w. p.n.e., Egipt i Asyria Skąd się biorą dynastie? Egipt: ok. 1390 r. p.n.e. — faraon Amenhotep III i dobra dokumentacja — dyplomatyczne listy amarneńskie. Pierwsza czarna polewka listownie. Budowa kanału między Nilem a Morzem Czerwonym. Asyria: ok. 1360 r. p.n.e. — Asyria wyrywa się Mitanni. Król Ashur-uballit I otwiera Środkowe Imperium Asyryjskie i spuszcza łomot wszystkim dookoła, a na tronie kasyckiego Babilonu sadza swojego człowieka (króla Kurigalzu II), który okazuje się nielojalnym idiotą. Hetyci: ok. 1360 r. p.n.e. — król Suppiluliuma I zbiera królestwo Hetytów do kupy i czyni z niego trzecią potęgę. Współczesny komiks o królestwie Hetytów! Egipt: ok. 1350 r. p.n.e. — w Egipcie nastaje dziwaczny faraon Echnaton i przeprowadza wielkie reformy religijne. Czym się różnią promienie słońca z boską łaską od tych bez? Styl amarneński w sztuce. Wielkie odkręcanie — Nefretete, współkról i żona Echnatona, przenosi stolicę i rozpoczyna próby porządkowania państwa. Krótkie rządy Tutenchamona i jego następców kończą dzieło, a także tę dynastię. XIII w. p.n.e. Asyria: Kolejny śmieszny najazd Babilonu na Asyrię. Wreszcie ok. 1274 r. p.n.e. porządny asyryjski król Shalmaneser I robi porządek z sąsiadami i wprowadza nową kulturę bitewną. Asyria zostaje supermocarstwem. Pierwsze traktaty obronne. Ostateczny koniec Mitanni. Ok. 1300 r. p.n.e. — atlantycka epoka brązu. Początek Celtów? Egipt: ok. 1275 r. p.n.e. — najlepiej opisana bitwa w historii starożytnej — pod Kadesh (Egipcjanie pod Ramzesem II kontra Hetyci pod Muwatallim II). Największa bitwa rydwanów w historii wszechczasów. Imponujące bitwy i układy Ramzesa II. Egipt: ok. 1258 r. p.n.e. — pierwszy znany traktat pokojowy oraz jedyny bliskowschodni, którego znamy wersję obu stron. Koniec przepychanek między Hetytami a Egiptem. Hetyci kontra Mykeńczycy: ok. 1250 r. p.n.e. — wielka bójka w mieście Wilusa, które znamy lepiej jako Troję. Krótka dygresja na Homera. Hetyci: ok. 1237 r. p.n.e. — królestwo Hetytów zaczyna się składać po bitwie z Asyrią. Asyria: ok. 1230 r. p.n.e. — asyryjski król Tukulti-Ninurta po powyższym sukcesie podbija jeszcze Babilon, ogłasza się królem Sumeru i Akkadu oraz rządzi długo — aż zasadzą się na niego potomkowie. Nowa interpretacja opowieści o Tezeuszu i Minotaurze. XII w. p.n.e. Ameryka Północna: ok. 1200 r. p.n.e. — pierwsze osiedla ludu Anasazi. Chiny: ok. 1200 r. p.n.e. — późna dynastia Shang. Wynaleźli już pismo i astronomię, mają rydwany, kawalerię, a także robili rzeczy, o które ich nie podejrzewałam. Dygresja na kontakty międzycywilizacyjne na przykładzie bursztynu bałtyckiego we Włoszech. Zapowiedź następnego odcinka, w którym skończy się świat (i zacznie nowy). Wrzuć pięć złotych na patronite.pl/kya! Zainwestujemy w produkcję tajnych kompletów. 2018.07.10 / 2018.09.16